KONSERWACJA OŁTARZA GŁÓWNEGO
Celem trwających prac konserwatorko restauratorskich jest odtworzenie formy ołtarza zbliżonej do oryginału, do stanu pierwotnego.
Poniższe fotografie ilustrują różnice pomiędzy nastawą obecną a oryginalną.
Fot. Lewa – obecnie istniejąca XX wieczna nastawa z zaadaptowanymi wybranymi elementami barokowymi
Prawa fot. – oryginalny ołtarz rozebrany w XX w. i przerobiony na stan widniejący po lewej stronie
Prawa fot. – oryginalny ołtarz rozebrany w XX w. i przerobiony na stan widniejący po lewej stronie
Na powyższej fot. proponowany zarys ołtarza po zakończeniu trwających obecnie prac
Różnice w formie nastaw ołtarzowych – wcześniejszej XVIII wiecznej i obecnej, są znaczące.
Obecna nastawa architektoniczna, nie jest dzielona na kondygnacje. Istnieje delikatnie zaznaczony podział wertykalny na szerszą część centralną i dwie wąskie boczne ścianki, uzyskany poprzez nieznaczne cofnięcie w tył bocznych ścian. Części architektoniczne nie są polichromowane a jedynie pokryte bezbarwnym lakierem.
W centrum obraz przedstawiający Św. Bartłomieja.
Obecna nastawa architektoniczna, nie jest dzielona na kondygnacje. Istnieje delikatnie zaznaczony podział wertykalny na szerszą część centralną i dwie wąskie boczne ścianki, uzyskany poprzez nieznaczne cofnięcie w tył bocznych ścian. Części architektoniczne nie są polichromowane a jedynie pokryte bezbarwnym lakierem.
W centrum obraz przedstawiający Św. Bartłomieja.
W osiach zewnętrznych po dwie pełnoplastycznie rzeźbione figury. Po jednej na każdej bocznej krawędzi tuż pod ażurowymi uchami akantowymi.
Druga para rzeźb – figury apostołów Św. Piotra i Św. Pawła po obu stronach obrazu, zawieszone w połowie wysokości ołtarza. Szczyt ołtarza w centrum zwieńczony krucyfiksem, zaś boki, postaciami aniołów, po jednym z każdej strony.
Na całej powierzchni umieszczone wybrane z pierwotnej kompozycji złocone ornamenty snycerskie.
Pierwotna nastawa była znacznie wyższa i szersza. Polichromowana, bogato zdobiona złoconym ornamentem snycerskim. Całość zwieńczona u szczytu promienistą glorią w kształcie tarczy słonecznej.
Retabulum posiadało podział na dwie kondygnacje. Miejsce podziału zaakcentowano rozbudowanym gzymsem, zamkniętym od dołu zielonozłotym pasem kimationu. W górnej kondygnacji obraz Św. Bartłomieja, flankowany przez dwie kolumny, po jednej z każdej strony. Obecnie obraz ten w centrum nastawy.
Pierwotnie w centrum eksponowano obraz przedstawiający Matkę Boską Różańcową z Dzieciątkiem, w głębokiej złoconej ramie.
Podziały pionowe tworzy para szeroko rozstawionych kolumn z każdej strony. Pomiędzy nimi oraz po stronach zewnętrznych figury rzeźbiarskie.
Druga para rzeźb – figury apostołów Św. Piotra i Św. Pawła po obu stronach obrazu, zawieszone w połowie wysokości ołtarza. Szczyt ołtarza w centrum zwieńczony krucyfiksem, zaś boki, postaciami aniołów, po jednym z każdej strony.
Na całej powierzchni umieszczone wybrane z pierwotnej kompozycji złocone ornamenty snycerskie.
Pierwotna nastawa była znacznie wyższa i szersza. Polichromowana, bogato zdobiona złoconym ornamentem snycerskim. Całość zwieńczona u szczytu promienistą glorią w kształcie tarczy słonecznej.
Retabulum posiadało podział na dwie kondygnacje. Miejsce podziału zaakcentowano rozbudowanym gzymsem, zamkniętym od dołu zielonozłotym pasem kimationu. W górnej kondygnacji obraz Św. Bartłomieja, flankowany przez dwie kolumny, po jednej z każdej strony. Obecnie obraz ten w centrum nastawy.
Pierwotnie w centrum eksponowano obraz przedstawiający Matkę Boską Różańcową z Dzieciątkiem, w głębokiej złoconej ramie.
Podziały pionowe tworzy para szeroko rozstawionych kolumn z każdej strony. Pomiędzy nimi oraz po stronach zewnętrznych figury rzeźbiarskie.
Stan zaawansowania trwających prac konserwatorskich
Obecnie dobiegają końca prace konserwatorskie pierwszego etapu – konserwacja elementów architektury i pięknie rzeźbionego złoconego ornamentu snycerskiego; całkowicie odrzuconych podczas przebudowy ołtarza w 2 poł. XX w. Wówczas pozostawiono je na strychu plebanii gdzie szybko postępowały procesy niszczenia na skutek niestabilnych warunków klimatycznych.
Stan zachowania przed przystąpieniem do prac był bardzo zły.
Drewniane podłoże znacznej części ornamentów osłabione strukturalnie działalnością owadów. Liczne otwory wylotowe widoczne od odwrocia oraz na licu.
Drewno miejscami spękane, widoczne szerokie szczeliny podłoża (np. podstawy kolumn).
Lokalnie wykruszenia drewna i miejsca utrąconych fragmentów podłoża, szczególnie widoczne w ornamentach przechowywanych na strychu plebanii.
W tych właśnie ornamentach porzuconych na strychu odnotowano daleko posunięte zniszczenia nie tylko podłoża ale też warstw opracowania pozłotniczego.
Niektóre ornamenty zachowane były szczątkowo, np. z jednego z uszaków górnej kondygnacji (obecnie na strychu) pozostał tylko mały fragment (ok.25%). Drugi analogiczny pozbawiony jest ok.20% snycerki.
Część elementów zaginęła. Pomimo że warstwa samej folii złotej miejscami poprzecierana, była w znacznym stopniu zachowana, zaobserwowano liczne i o szerokim zakresie wykruszenia złoceń łącznie z zaprawą. Dużym problemem był fakt, że zachowane warstwy opracowania pozłotniczego niemal w 100% pozbawione były przyczepności do podłoża oraz zaprawa rozwarstwiona w swojej strukturze (efekt gwałtownych zmian wilgotności, temperatury). Bardzo zróżnicowane okresowo warunki klimatyczne – duże gwałtowne rozbieżności temperatury i wilgotności, i okresowo bardzo duża wilgotność (nieszczelne pozbawione izolacji pokrycie dachowe) skutkowały dużymi i zróżnicowanym naprężeniami poszczególnych warstw. Prowadziły one do spękań, obluzowania zaprawy względem podłoża, odkształceń brzegów zaprawy i dalej do wykruszeń i powstawania ubytków złoceń. Podczas oględzin (okres zimowy) zaobserwowano dużą wilgotność i miękkość zaprawy.
Na powierzchni silne zabrudzenia powierzchniowe, kurz, gęsto utkane pajęczyny.
Stan zachowania przed przystąpieniem do prac był bardzo zły.
Drewniane podłoże znacznej części ornamentów osłabione strukturalnie działalnością owadów. Liczne otwory wylotowe widoczne od odwrocia oraz na licu.
Drewno miejscami spękane, widoczne szerokie szczeliny podłoża (np. podstawy kolumn).
Lokalnie wykruszenia drewna i miejsca utrąconych fragmentów podłoża, szczególnie widoczne w ornamentach przechowywanych na strychu plebanii.
W tych właśnie ornamentach porzuconych na strychu odnotowano daleko posunięte zniszczenia nie tylko podłoża ale też warstw opracowania pozłotniczego.
Niektóre ornamenty zachowane były szczątkowo, np. z jednego z uszaków górnej kondygnacji (obecnie na strychu) pozostał tylko mały fragment (ok.25%). Drugi analogiczny pozbawiony jest ok.20% snycerki.
Część elementów zaginęła. Pomimo że warstwa samej folii złotej miejscami poprzecierana, była w znacznym stopniu zachowana, zaobserwowano liczne i o szerokim zakresie wykruszenia złoceń łącznie z zaprawą. Dużym problemem był fakt, że zachowane warstwy opracowania pozłotniczego niemal w 100% pozbawione były przyczepności do podłoża oraz zaprawa rozwarstwiona w swojej strukturze (efekt gwałtownych zmian wilgotności, temperatury). Bardzo zróżnicowane okresowo warunki klimatyczne – duże gwałtowne rozbieżności temperatury i wilgotności, i okresowo bardzo duża wilgotność (nieszczelne pozbawione izolacji pokrycie dachowe) skutkowały dużymi i zróżnicowanym naprężeniami poszczególnych warstw. Prowadziły one do spękań, obluzowania zaprawy względem podłoża, odkształceń brzegów zaprawy i dalej do wykruszeń i powstawania ubytków złoceń. Podczas oględzin (okres zimowy) zaobserwowano dużą wilgotność i miękkość zaprawy.
Na powierzchni silne zabrudzenia powierzchniowe, kurz, gęsto utkane pajęczyny.
Fot. Fragm. głowicy – silne zabrudzenia powierzchniowe; otwory wylotowe owadów;
odspajająca się spękana zaprawa, wykruszenia zaprawy i złoceń
odspajająca się spękana zaprawa, wykruszenia zaprawy i złoceń
Fot. Ilustracja stanu zachowania górnych uszaków – znaczące ubytki snycerki
Fot. Fragm. drzwi tabernakulum (lewa fot.) oraz głowicy (prawa fot.)
– wykruszenia spękanej, obluzowanej, pozbawionej spoistości (tabernakulum) zaprawy ze złoceniami, otwory wylotowe po owadach
– wykruszenia spękanej, obluzowanej, pozbawionej spoistości (tabernakulum) zaprawy ze złoceniami, otwory wylotowe po owadach
Fot. Lewa – Stan opracowania pozłotniczego, elementów przechowywanych na strychu plebanii
– degradacja zaprawy – rozwarstwienie w strukturze oraz odspojenie od podłoża
– degradacja zaprawy – rozwarstwienie w strukturze oraz odspojenie od podłoża
Fot. Prawa – fragm. ramy centralnej z ołtarza – osypywanie się obluzowanej zaprawy ze złoceniami
Fot. Podstawy kolumn – agonalny stan zapraw ze złoceniami
– niemal całkowity brak spoistości zapraw w masie oraz przyczepności do podłoża, silnie wykruszanie, osypywanie się
– niemal całkowity brak spoistości zapraw w masie oraz przyczepności do podłoża, silnie wykruszanie, osypywanie się
Fot. Putta – ilustracja ubytków podłoża oraz zniszczeń strukturalnych –otwory wylotowe owadów
Fot. Otwory wylotowe owadów.
Fot. Prawa – silne spękania polichromii, prowadzące do wykruszeń
(skutek m. in. gwałtownych zmian wilgotności i temperatury (strych)
Fot. Prawa – silne spękania polichromii, prowadzące do wykruszeń
(skutek m. in. gwałtownych zmian wilgotności i temperatury (strych)
Poszczególne czynności przebiegu prac pierwszego etapu polegały na:
1. Wykonaniu wstępnej dokumentacji fotograficznej i opisowej ilustrującej stan zachowania obiektu przed przystąpieniem do prac konserwatorskich.
2. Usunięciu warstw wtórnych i zanieczyszczeń powierzchniowych .
3. Skonsolidowaniu warstw zaprawy z podłożem oraz miedzy sobą (zaobserwowano rozwarstwienie zaprawy)
4. Impregnacji lokalnej drewna zniszczonego działalnością owadów, czyli wzmocnieniu strukturalnym.
5. Sklejeniu pęknięć drewna oraz posklejaniu elementów występujących w kawałkach.
6. Flekowaniu otworów po owadach
7. Wykonaniu rekonstrukcji brakujących fragmentów snycerki
8. Uzupełnieniu ubytków drewna.
9. Uzupełnieniu ubytków zaprawy
10. Retuszu polichromii oraz uzupełnieniu złoceń złotem płatkowym
Będzie polegał na konserwacji elementów snycerki oraz rzeźb znajdujących się w kościele oraz całkowitej rekonstrukcji nastawy ołtarzowej. Obecna nastawa zostanie wymieniona na nową, odwzorowującą XVIII wieczny oryginał. na której umieszczone zostaną wszystkie oryginalne elementy dekoracyjne.
Poniżej przykłady poszczególnych etapów prac konserwatorskich
Fot. Czyszczenie powierzchni złota.
Fot. Po oczyszczeniu powierzchni, flekowanie otworów po owadach
Fot. Stan po oczyszczeniu powierzchni, uzupełnieniu liczn/divych otworów po owadach flekami
Fot. Po założeniu zapraw, we wszyskie miejsca ubytków złoceń
Fot. Stan przed konserwacją, silne zbrudzenia, ospojenia od podłoza, spekania polichromii
Fot. Fragment putta po oczyszczeniu i podklejeniu odspojonej zaprawy,
otwory wypełnione flekami, przygowtowane do zakładania zaprawy w miejsca ubytków
otwory wypełnione flekami, przygowtowane do zakładania zaprawy w miejsca ubytków
Fot. Stan po oczyszczeniu, podklejeniu osypujących się złoceń, flekowaniu otworów,
przed przystąpieniem do nakładania zapraw w miejsca ubytków
przed przystąpieniem do nakładania zapraw w miejsca ubytków
Fot. Stan po oczyszczeniu, podklejeniu osypujących się złoceń, flekowaniu otworów,
przed przystąpieniem do nakładania zapraw w miejsca ubytków
przed przystąpieniem do nakładania zapraw w miejsca ubytków
Stan po oczyszczeniu, uzupełnieniu ubytków drewna, założeniu zaprawy w miejsca ubytków złoceń,
opracowaniu powierzchni uzupełnionych zapraw; przed przystąpieniem do nakładania płatków złota
opracowaniu powierzchni uzupełnionych zapraw; przed przystąpieniem do nakładania płatków złota